Wat is een kasteel?

Definitie

Deze site gaat alleen over "echte" middeleeuwse kastelen, ook wel aangeduid met burchten, of in het duits Burg, in het engels stronghold of in het franse Château fort. In het boek "1000 jaar kastelen in Nederland" [1] staat op pagina 15 een bruikbare definitie:

"een kasteel is een middeleeuws gebouw dat de functies van verdedigbaarheid en bewoonbaarheid combineert, door het verschaffen van woonruimte en verdedigbaarheid aan aan beperkte groep mensen varierend van een adellijke familie met een paar dienaren tot een kleine hofhouding en een militair garnizoen tot een maximum van ongeveer vijftig personen. Essentieel hierbij is dat deze groep mensen in een afhankelijkheidsrelatie staat tot één persoon of instelling."

Samengevat voldoet een kasteel aan de volgende eisen:
  • gebouwd in de middeleeuwen
  • bewoond door een groep mensen (max. 50)
  • verdedigbaar
  • de groep mensen staat in een afhankelijkheidsrelatie tot één persoon of instelling

Stadsburchten

Een bijzonder geval is de stadsburcht. Wanneer is er sprake van een kasteel en wanneer van een ommuurde stad? Sir Oman [2] geeft een bruikbare definitie van een stadsburcht:

"A castle is a military structure larger than a tower but smaller than a fortified town, it is residential but is also defensible in character. However complicated internally it must be a complete unit unto itself and not part of a town. A castle may exist inside a town but must be able to be cut off by the closing of a gate or the raising of a drawbridge."

Bij een stadsburcht moet het kasteelgedeelte dus af te sluiten zijn van de stad en de stadsmuur. Twee bekende voorbeelden van stadsburchten die van de ommuurde stad zijn af te sluiten zijn Caernarfon Castle en Château de Carcassonne.
 
 

Welke "kastelen" vallen dan af?

Categorieën

Het gebruik van bovenstaande definities betekent dat een aantal bekende kastelen afvalt voor topkastelenlijst. Deze kastelen zijn in te delen in de volgende categorieën:
  • Renaissance-, romantische- en nieuwe kastelen
  • Keizerlijke, vorstelijke en grafelijke paleizen
  • Forten en bolwerken
  • Ommuurde steden

Renaissance-, romantische- en nieuwe kastelen

Na de uitvinding van het buskruid in de 15de eeuw verloren de kastelen hun verdedigbare karakter. In de plaats van kastelen verschenen forten en renaissance kastelen. Renaissance kastelen lijken van buiten nog vaak op middeleeuwse kastelen, maar zijn niet gebouwd om verdedigd te kunnen. Het zijn in feite comfortablele landhuizen of paleizen die de krachtige uitstraling hebben van middeleeuwse kastelen.

Voorbeelden van renaissance kastelen:
  • Château de Chambord (Frankrijk)
  • Château de Chenonceaux (Frankrijk)
  • Château d'Ussé (Frankrijk)
Romantische kastelen zijn in de 19de eeuw gebouwd en weerspiegelen het terugverlangen naar een veridealiseerd beeld van de middeleeuwen.

Voorbeelden van romantische kastelen:
  • Schloß Neuschwanstein (Duitsland)
  • Schloß Liechtenstein (Duitsland)
  • Paleis van Willem II in Tilburg (Nederland)
In de twintigste eeuw kwam er meer aandacht voor het werkelijke karakter van middeleeuwse kastelen en werd getracht tijdens restauraties en nieuwbouw zo veel mogelijk de middeleeuwse werkelijkheid te weerspiegelen.

Voorbeelden van nieuwe kastelen:
  • Kasteel van Almere (Nederland)
 
 

Keizerlijke, vorstelijke en grafelijke paleizen

In de middeleeuwen gebruikte met name de keizers van het roomse rijk pfalzen of paleizen als residentie als ze het rijk doortrokken. De gebouwen waren in feite niet versterkte residenties. Vanwege het niet versterkt zijn vallen ze buiten de definitie van kasteel.

Voorbeelden:
  • De Ridderzaal in het Binnenhof (Nederland)
  • Pfalz Goslar (Duitsland)
  • Gravenhof te Zutphen (Nederland)
  • Westminster Hall (Engeland)
 
 

Forten en bolwerken

Forten en bolwerken zijn in feite vooruitgeschoven legerplaatsen die een stad of een gebied verdedigen. De hoge kasteelmuren maakten hier plaats voor dikke lage aarden wallen en bastions met grote uitlopende gaten voor de kanonnen.

Voorbeelden:
  • St. Mawes Castle (Engeland)
  • Pendennis Castle (Engeland)
  • Agra Fort (India)
  • Lal Qilah (Rode Fort, India)
 
 

Ommuurde steden

Met ommuurde steden worden ook stadspoorten, wachttorens en versterkte bruggen bedoeld.

Voorbeelden:
  • Citadel van Caïro (Egypte)
  • Mont Saint Michel (Frankrijk)
  • Stadsmuren van Constantinopel (Istanbul, Turkije)
 
 

Verder lezen

Boeken

  • [1] Janssen, H.L. e.a., "1000 jaar kastelen in Nederland", Utrecht, 1996
  • [2] Oman, C., Sir, "Castles", New York, 1978

artikel over donjons

Download hier het artikel "De Donjon van Nijmegen: symbool van macht of vredestoren" dat ik geschreven heb op verzoek van B. van de Water van de stichting Donjon Nu voorafgaand aan het referendum over de heropbouw. Zie ook www.donjon2000.nl/.

Websites

Op [3] en [4] staat een discussie en een overzicht van een aantal definities:





 
© 2004-2013 Robert Rongen: Creative Commons License
Op de inhoud van deze website en op de eigen foto's is een Creative Commons Licentie van toepassing.
© Overige foto's: Rechten liggen bij de fotograaf vermeld op de foto.